Av Oddgeir Osland
Publisert 16. mai 2018 kl. 10:31
Det er ei tidsriktig bok dette. Lettfatteleg, utan å vere infantil. Passe eggande og innsiktsfull, utan for store krav til gjennomsnittslesaren. Ho handlar om ei av vår tids store sekulære religionar: «Leiarskap». Det er ingen monoteistisk religion, øvsteprestane er mange og nesten overalt med bøkene sine og seminara som disiplane deira «fasiliterer», dei best eigna av dei på akkurat passe kontrært, sjølvrefleksivt vis.
Det retoriske grepet i boka byggjer på grunnelement vi kjenner frå leiarskapsføredraget med inspirerande siktemål. Drivstoffet er småforteljingane, anekdotane. Dei er spreidde utover i boka, som historier om suksessrike føretak, eller samtaler på den fiktive Expat Café – dei utstasjonerte sin kafé. Målet er pengar, å auke produktivitet og inntekter. Så er boka stort sett fri for bullshit, med nøkternt-instrumentelle formuleringar: «‘Motivasjon’ er navnet på et problem hos en person som har ansatt medarbeidere og lurer på hva han får igjen for det.»
No er det tydelegvis ikkje lenger endringsleiarskap som er honnørordet, men – fordi endring har blitt hovudregelen – stabilitetsleiarskap.
Forskingsgrunnlaget er eklektisk, her forankra i det som vert omtala som kompleksitetsteori. Det høyres komplekst ut, men er enkelt sagt korleis system av ulike typar aktørar med ulike typar strategiar utviklar seg i samspel under ulike vilkår. Dette abstraksjonsnivået er typisk for boka. Generelt verkar leiarskapsteori, som delar av sosiologien og statsvitskapen, å vere eit relativt omgrepstungt felt, der ein kan skaffe seg ein framifrå posisjon gjennom å mynte ut nye omgrep. No er det tydelegvis ikkje lenger endringsleiarskap som er honnørordet, men – fordi endring har blitt hovudregelen – stabilitetsleiarskap.
Boka gjev oss få, enkle, men viktige innsikter. Det er ifølgje Arnulf det beste vi kan håpe på. Sjølv hadde eg ei spesiell assosiativ glede av skiljet mellom leiarliknande personar og personar som utøver leiarskap: Leiarliknande personar ter seg som leiarar (dei er «framoverlente», snakkar i «dynamiske», gjerne generelle vendingar, kler seg pent, og fyller leiarfunksjonar – som møteleiing og taler og slikt). Her utgjer narsissistane ei særeigen rekrutteringsfare. Dei vert tiltrekte av leiarstillingar, og det sterke behovet dei har for å verke vellukka og viktige, gjer at dei ofte vert tiltrudd å vere det. Leiarliknande framferd er vanskeleg å avsløre når det er vrient å vurdere resultata til organisasjonen (som ofte er tilfelle i offentleg sektor) og dei positive og negative bidraga frå leiarane. Då kan iscenesetjinga av leiarskap, det å opparbeide seg eit (ugrunna) offentleg omdømme som vellukka leiar, vere ein kraftfull strategi. Slik blir også marknadsmakta til kommunikasjonsbransjen styrkt.
Det breie sveipet kan auke underhaldningsverdien, men svekker den målretta informasjonsverdien.
Den primære målgruppa for denne boka er truleg studentar, og føretak og personar som er stasjonerte i utlandet. Dei vil finne innsikter i utstasjonering som leiarskaps- og familieproblem, ramma inn i sveipande skildringar som strekker seg frå slaveri og migrantarbeid, til spørsmålet om leiarskap er ein trua kultur i møtet med trendar som megabyar, digitale valutaer og kunstig intelligens. Det breie sveipet kan auke underhaldningsverdien, men svekker den målretta informasjonsverdien.
Kva så med heimlege lesarar som har høgare utdanning og forsking som sitt levebrød, og vi som har leiarposisjonar der? Tja. I ei tid der internasjonalisering er mantraet, kan det vere grunn til å lytte til og lære av ein som Arnulf. Og nettopp døma hans frå Kina, som drøftinga av leiarkommunikasjon i møtet med lågkontekstspråk (som kinesisk) og høgkontekstspråk (som dei indoeuropeiske), er blant dei meir interessante.
Og boka skapar altså assosiasjonar og spørsmål. Sjølv sit eg og lurer på kvifor ikkje patron–klient-modellen har fått ein plass i boka. Dette er ein leiarstruktur der toppleiarar og dei nedover i kjeda kontrollerer ressursane dei underordna får, utan å møte vesentlege korrigerande maktfordelingsmekanismar (som ytringsfridom, fagrørsle og meritokrati). Denne autoritære strukturen går hand i hanske med korrupsjonen til norske føretak i utlandet, men kan også skape korrumperande mekanismar som fort kan verte ein normal del av organisasjonslivet i vårt eige land. Narsissistisk patron–klient-leiarskap, kunne det være eit nytt omgrep?
Eller kanskje ikkje. Eg har stor tru på nymånen, sa Olav H. Hauge. Men det er vel den gamle.
